Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΔΑΦ

Γράφει η Εύα Ζέλου, Λογοθεραπεύτρια 

1. Τι είναι επικοινωνία και ποιες είναι οι δυσκολίες στην επικοινωνία των ατόμων με ΔΑΦ;

Η επικοινωνία είναι η λειτουργία, μέσω της οποίας μεταδίδουμε και ανταλλάσουμε πληροφορίες, γνώσεις, ανάγκες, επιθυμίες και ιδέες, με στόχο να αλληλεπιδράσουμε με τους άλλους και να επηρεάσουμε τη συμπεριφορά τους. Η επικοινωνία κατακτάται μέσω της κοινωνικής συναλλαγής, δηλαδή της αλληλεπίδρασης με τους άλλους ανθρώπους και διακρίνεται σε λεκτική και μη λεκτική. Η λεκτική αφορά στην ομιλία ως το μέσο έκφρασης που χρησιμοποιείται, ενώ η μη λεκτική αφορά στη βλεμματική επαφή, την επικοινωνιακή ανταπόκριση, την κατεύθυνση της προσοχής και τη γλώσσα σώματος.

     Οι δυσκολίες στην επικοινωνία των ατόμων με ΔΑΦ, αφορούν σε καθυστέρηση ή απουσία ανάπτυξης του προφορικού λόγου ενώ ταυτόχρονα μπορεί να μη διαθέτουν εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας και να παρουσιάζουν  ελλείμματα σε δεξιότητες συζήτησης ή στερεότυπη και επαναλαμβανόμενη χρήση του λόγου. Τα παιδιά πολύ συχνά  δυσκολεύονται να δομήσουν ένα παιχνίδι κατάλληλο, πλαισιωμένο από στοιχεία προσποίησης και κοινωνικής μίμησης. Άλλα χαρακτηριστικά που συναντώνται στην επικοινωνία των ατόμων με ΔΑΦ είναι: αποφυγή  ή δυσκολία στη βλεμματική ή σωματική επαφή, δυσκολία στη δημιουργία σχέσεων με συνομηλίκους, στην κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων, του χιούμορ, του μεταφορικού λόγου και της ειρωνίας. Τέλος, η απαιτούμενη κοινωνική διακριτικότητα συχνά απουσιάζει, λόγω δυσκολίας αντίληψης της κοινωνικής συνθήκης.

2. Ποιες είναι οι προαπαιτούμενες δεξιότητες που θα πρέπει να έχει ένα άτομο προκειμένου να επικοινωνεί λειτουργικά;

Η ανάπτυξη της επικοινωνίας συνδέεται άμεσα με την κοινωνικότητα, δηλαδή την ικανότητα να προσαρμοζόμαστε στις υπάρχουσες κοινωνικές συνθήκες  καθώς και με την επιθυμία να συνάπτουμε σχέσεις και να συμμετέχουμε σε κοινές δραστηριότητες με άλλους. Βασικές προαπαιτούμενες δεξιότητες είναι:  η πρόθεση για επικοινωνία, οι λεκτικές και μη λεκτικές δεξιότητες, η ικανότητα κατανόησης του πλαισίου όπου λαμβάνει χώρα η επικοινωνία, η ικανότητα αντίστοιχης προσαρμογής της συμπεριφοράς καθώς και η ενσυναίσθηση ,δηλαδή, η αναγνώριση και αντίληψη των συναισθημάτων του συνομιλητή και η κατανόηση των πλαισίων όπου λαμβάνει χώρα η επικοινωνία.

3. Είναι πιθανό ένα άτομο να μιλάει αλλά να μην έχει αναπτύξει επικοινωνιακές δεξιότητες;

Η επικοινωνία είναι κάτι παραπάνω από απλή ανάπτυξη δεξιοτήτων  ομιλίας. Συχνά, τα άτομα με ΔΑΦ έχουν ανεπτυγμένο λόγο αλλά η επικοινωνία τους είναι περιορισμένη, αναπτύσσουν δηλαδή δεξιότητες ομιλίας χωρίς όμως να τις χρησιμοποιούν επικοινωνιακά. Αυτό συμβαίνει επειδή δεν έχουν κατακτήσει όλα τα αναπτυξιακά στάδια της επικοινωνίας και έτσι ο λόγος τους καλήγει να είναι περιορισμένος και να τον χρησιμοποιούν κυρίως για να ζητήσουν κάτι ή να επαναλάβουν στερεοτυπικά κάποιο θέμα που τους ενδιαφέρει, χωρίς καμμία επικοινωνιακή πρόθεση. Κατά συνέπεια, είναι όντως δυνατόν, άτομα με ΔΑΦ να  έχουν αναπτύξει το λόγο σε ικανοποιητικό βαθμό  αλλά  να παρουσιάζουν σοβαρά επικοινωνιακά ελλείμματα.

4. Από ποια ηλικία περίπου γίνονται αντιληπτές οι δυσκολίες στην επικοινωνία;

Η ανάδυση των βασικών επικοινωνιακών συμπεριφορών ξεκινά από τη γέννηση και διαρκεί ως την περίοδο των 18 – 24 μηνών.  Από την πρώτη βρεφική ηλικία δύναται να εντοπιστούν δυσκολίες στην επικοινωνία, που σχετίζονται με την ποιότητα του κλάματος, το οποίο τείνει να είναι μονότονο και δυσερμήνευτο, ενώ στους 8 μήνες παρατηρείται περιορισμένο ή ασυνήθιστο ψέλλισμα, απουσία μίμησης ήχων, χειρονομιών ή εκφράσεων. Μερικά βρέφη με ΔΑΦ δυσκολεύονται να εγκαθιδρύσουν την αναμενόμενη βλεμματική επαφή, να συμμετέχουν σε δραστηριότητες κοινωνικής ανταπόκρισης, να χρησιμοποιήσουν το δείξιμο ως επικοινωνιακή συμπεριφορά και να ανταποκριθούν στο κάλεσμα του ονόματός τους. Γύρω στους 12 μήνες είναι πιθανή η εμφάνιση των πρώτων λέξεων, αλλά συχνά δεν χρησιμοποιούνται με νόημα.

5. Ποια είναι η πρόγνωση για την επικοινωνία σε ένα άτομο με ΔΑΦ;

Οι παράγοντες που φαίνεται να παίζουν καθοριστικό ρόλο για την πρόγνωση και εξέλιξη ενός ατόμου με ΔΑΦ είναι το νοητικό επίπεδο και το επίπεδο γλωσσικής του ανάπτυξης. Επιπρόσθετοι παράγοντες που επηρεάζουν είναι η εκπαίδευση, η θεραπευτική παρέμβαση και το οικογενειακό περιβάλλον. Καλύτερη εξέλιξη παρουσιάζουν κυρίως άτομα με φυσιολογική νοημοσύνη, που έχουν αναπτύξει σημαντικές γλωσσικές δεξιότητες μέχρι την ηλικία των 5 ετών, καθώς και άτομα που έχουν ενταχθεί σε πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης πριν την ηλικία των 3 ετών, δεδομένου ότι η πρώιμη παρέμβαση στοχεύει στην ανάπτυξη διαφορετικών κλάδων στους οποίους το παιδί εκδηλώνει συμπτώματα.

6. Οι δυσκολίες στην επικοινωνία είναι πιθανό να σχετίζονται με την εκδήλωση συμπεριφορών που προβληματίζουν σε ένα άτομο με αυτισμό;

Αναλυτές της συμπεριφοράς έχουν υποστηρίξει ότι οι περισσότερες συμπεριφορές που προβληματίζουν το περιβάλλον του ατόμου με ΔΑΦ σχετίζονται με αναποτελεσματικές απόπειρες επικοινωνίας.
Η πιο προφανής αιτία εκδήλωσης των συγκεκριμένων συμπεριφορών, εντοπίζεται στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το άτομο με ΔΑΦ στην επικοινωνία. Αυτό συνδέεται  πιθανότατα με τη δυσκολία να κατανοήσει τον τρόπο επικοινωνίας των άλλων και να αντιληφθεί  τι συμβαίνει, να διαχειριστεί τις αλλαγές, να αντιληφθεί τα μη λεκτικά επικοινωνιακά μηνύματα των άλλων και να εκφράσει αποτελεσματικά τις δικές του επιθυμίες και ανάγκες.