Η ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗΣ ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΣΕ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΟΥ ΦΑΣΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΥΤΙΣΜΟΥ

Γράφει η Κατερίνα Μπούρικα, MSc OT (Paediatrics), Νοσοκομείο Παίδων "Αγλαία Κυριακού"   

Είναι γνωστό ότι τα αισθητηριακά ερεθίσματα προσλαμβάνονται από τους υποδοχείς των αισθητηριακών συστημάτων. Η  όραση, η ακοή, η γεύση, η όσφρηση και η αφή αποτελούν τις πλέον γνωστές αισθήσεις. Χάρη στις έρευνες της νευροεπιστήμονος και εργοθεραπεύτριας Dr. A. J. Ayres, δύο επιπλέον αισθητηριακά συστήματα, το αιθουσαίο και το ιδιοδεκτικό, αποδείχθηκε ότι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην επεξεργασία των αισθητηριακών ερεθισμάτων με αντίκτυπο στη συμπεριφορά και τη μάθηση του ατόμου. Το αιθουσαίο σύστημα του οποίου οι υποδοχείς βρίσκονται στο εσωτερικό αυτί μας, μας δίνει πληροφορίες για τη θέση του κεφαλιού μας, για την ταχύτητα της κίνησης μας, για την ισορροπία μας και τη θέση του σώματος μας στο χώρο. Ενώ το ιδιοδεκτικό σύστημα του οποίου οι υποδοχείς βρίσκονται  στους μυς, τους τένοντες και τις αρθρώσεις, μας δίνει πληροφορίες για το πού βρίσκονται τα μέλη του σώματός μας στο χώρο, για την πίεση, την έλξη των αρθρώσεων και την αίσθηση του βάρους.

Το περιβάλλον των ατόμων με διαταραχή του φάσματος του αυτισμού γίνονται καθημερινά μάρτυρες δυσκολιών αισθητηριακού τύπου, χωρίς πολλές φορές να γνωρίζουν την αιτία τους ή μη βρίσκοντας τις κατάλληλες λέξεις να τις περιγράψουν. Για παράδειγμα:

«Όταν ο Γιάννης είναι σπίτι δε μπορώ να χρησιμοποιήσω ηλεκτρική σκούπα ή το σεσουάρ για τα μαλλιά γιατί τότε αντιδρά αρνητικά π.χ. κλαίει ή κρύβεται στο άκουσμα του ήχου».  Ή «Ο συνάδελφός μου ο Γιώργος στο γραφείο διαμαρτύρεται όταν ανοίγω το ραδιόφωνο, διότι λέει ότι δε μπορεί να συγκεντρωθεί στη δουλειά του».

«Στο νηπιαγωγείο η δασκάλα του Γιάννη λέει πως αντιδρά με επιθετικότητα όταν τον ακουμπούν τα άλλα παιδιά και αποφεύγει να λερώνεται με υλικά όπως κόλλα, άμμο, δακτυλομπογιές». Ή «Στη δουλειά φοράω πάντα γάντια γιατί δεν αντέχω να λερώνονται τα χέρια μου».

«Του αρέσει να στροβιλίζεται, κινείται συνεχώς, δεν έχει ησυχία, δεν κάθεται». Ή «Μπορώ να κάνω δύο δουλειές ταυτόχρονα». Ή «Μου αρέσει να πηγαίνω σε μέρη με πολύ φωτισμό και έντονα χρώματα».

 «Το παιδί επιθυμεί σφιχτές αγκαλιές και ζουλήγματα και βάζει περισσότερη δύναμη από αυτή που χρειάζεται στο μολύβι/παιχνίδια με αποτέλεσμα να τα σπάει». Ή «Μου αρέσει να περπατάω ξυπόλυτη και απολαμβάνω το τρέξιμο, το χορό».

«Έχει μειωμένη αντίληψη του πόνου και της θερμοκρασίας». Ή «Δεν νιώθω τις γρατζουνιές και τις μελανιές στο σώμα μου και δε μπορώ να θυμηθώ πότε τις έκανα» ή «Δεν μπορώ να παρακολουθήσω τη συζήτηση με τους φίλους μου όταν μιλούν γρήγορα ή όταν μιλούν για ένα άγνωστο για μένα θέμα».

Οι παραπάνω δυσκολίες είναι ενδεικτικές μιας μορφής διαταραχής της αισθητηριακής επεξεργασίας, αυτής της αισθητηριακής ρύθμισης του ερεθίσματος. Σύμφωνα με την Dr. Ayres, τη θεμελιώτρια της θεωρίας της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, αυτή εκφράζεται είτε με τη μορφή μιας υπέρ-ευαισθησίας είτε με τη μορφή της υπό ευαισθησίας στα αισθητηριακά ερεθίσματα.

Η υπέρ ευαισθησία στο ερέθισμα οφείλεται στην χαμηλή ουδό (ουδός, δηλαδή το νευρολογικό όριο αντίδρασης στο ερέθισμα) του Νευρικού Συστήματος του ατόμου. Αυτό σημαίνει ότι το άτομο αντιδρά και στο παραμικρό ερέθισμα από το περιβάλλον, με αποτέλεσμα να δημιουργείται και να εκφράζεται δυσφορία και εκνευρισμός (όπως στο πρώτο παράδειγμα με το άκουσμα του δυνατού ήχου) ή και αποφυγή (όπως στο δεύτερο παράδειγμα όπου αποφεύγει την αφή συγκεκριμένων υλικών). 

Η υπό ευαισθησία στο ερέθισμα οφείλεται στην υψηλή ουδό του Νευρικού Συστήματος του ατόμου. Κατά συνέπεια, το άτομο αναζητά εντονότερο ερέθισμα για να μπορέσει να το καταγράψει, με αποτέλεσμα να εκφράζεται η έντονη αναζήτηση του ερεθίσματος (όπως στο τρίτο παράδειγμα όπου το παιδί κινείται έντονα ώστε το ερέθισμα να μπορέσει να καταγραφεί στην υψηλή ουδό του αιθουσαίου, το τέταρτο παράδειγμα, το παιδί αναζητά έντονα το ιδιοδεκτικό ερέθισμα ώστε να καταγραφεί), ενώ στο πέμπτο, όπου το παιδί έχει μειωμένη αντίληψη του πόνου και της θερμοκρασίας, υιοθετεί μια παθητική στάση απέναντι στο ερέθισμα.

Ένας από τους στόχους της Εργοθεραπείας κατά την παρέμβαση της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης είναι να βοηθήσει τα άτομα να επιτύχουν μια κατάσταση «ήρεμης εγρήγορσης» ως προς τα αισθητηριακά ερεθίσματα, προϋπόθεση απαραίτητη για την επικοινωνία, τη μάθηση και την κοινωνικοποίηση του ατόμου.