ΑΥΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΠΤΙΚΗ ΑΜΥΝΤΙΚΟΤΗΤΑ

Γράφει η Κατερίνα Μπούρικα, MSc OT (Paediatrics), Παιδιατρική εργοθεραπεύτρια, Νοσοκομείο Παίδων "Αγλαΐα Κυριακού" 

*Απτική αμυντικότητα= μια υπερβολική αντίδραση σε απτικό ερέθισμα (π.χ. άγγιγμα, πίεση), που για τους περισσότερους ανθρώπους θεωρείται αβλαβές.

1) Τι είναι το απτικό σύστημα?

Το απτικό σύστημα λαμβάνει πληροφορίες σχετικά με την αίσθηση της αφής. Οι υποδοχείς του απτικού συστήματος βρίσκονται στο δέρμα του σώματος δηλαδή από το κεφάλι μέχρι τα πόδια και ενεργοποιούνται από την αίσθηση του ήπιου αγγίγματος, της πίεσης, της δόνησης, της θερμοκρασίας και του πόνου. Η αίσθηση της αφής είναι η κυρίαρχη αίσθηση κατά την γέννηση και παίζει σημαντικό ρόλο στην αντίληψη και των άλλων αισθήσεων κατά την ανάπτυξη του παιδιού. Είναι η αίσθηση της αφής που μας συνδέει με τους άλλους γύρω μας και με το περιβάλλον παρέχοντας συναισθηματική ασφάλεια, την αντίληψη του σώματός μας, την ικανότητα ανάπτυξης πολλών δεξιοτήτων, όπως είναι η λεπτή κινητικότητα και οι κοινωνικές δεξιότητες. Καθημερινές δραστηριότητες όπως το ντύσιμο, η σίτιση, η υγιεινή της τουαλέτας και του μπάνιου, το βούρτσισμα των δοντιών, το κόψιμο των νυχιών, το χτένισμα των μαλλιών  αλλά και οι δουλειές του σπιτιού, οι δραστηριότητες στο σχολείο ή στην εργασία εξαρτώνται από ένα λειτουργικό απτικό σύστημα.

Για να είναι λειτουργικό το απτικό σύστημα θα πρέπει τα δύο είδη του, δηλαδή αυτό της προστασίας ή άμυνας που μας καθιστά σε εγρήγορση, ώστε να αντιδρούμε κάθε φορά που αγγίζουμε κάτι επικίνδυνο και το αντίστοιχο της διάκρισης που μας καθιστά ικανούς να νιώθουμε τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του αντικειμένου που αγγίζουμε, να είναι ανεπτυγμένα και με τις λειτουργίες τους εναρμονισμένες. Τότε μόνο γνωρίζουμε ποιο άγγιγμα είναι επικίνδυνο, ποιο είναι ευχάριστο, ποιο μπορεί να αγνοηθεί και ποιο πρέπει να διερευνηθεί, όταν δηλαδή οι διαδικασίες εγγραφής, εντοπισμού, ρύθμισης και ερμηνείας του απτικού ερεθίσματος, σύμφωνα με τη θεωρία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, λειτουργούν ομαλά.

2) Τι είναι η απτική αμυντικότητα?

Μια μορφή διαταραχής της αισθητηριακής ρύθμισης που εμφανίζεται πολύ συχνά σε παιδιά και ενήλικες με αυτισμό είναι αυτή της απτικής αμυντικότητας. Ο όρος  απτική αμυντικότητα περιγράφει μια υπερβολική αντίδραση ή υπερευαισθησία σε απτικό ερέθισμα που για τους περισσότερους ανθρώπους θεωρείται αβλαβές και ανεκτό. Ακολουθούν ορισμένα παραδείγματα:

«Στο νηπιαγωγείο η δασκάλα του Γιάννη λέει πως αντιδρά με επιθετικότητα όταν τον ακουμπούν τα άλλα παιδιά και αποφεύγει να λερώνεται με υλικά όπως κόλλα, άμμο, δακτυλομπογιές». Ή «Στη δουλειά φοράω πάντα γάντια γιατί δεν αντέχω να λερώνονται τα χέρια μου».

«Η μητέρα της Μαρίας παρατηρεί ότι η Μαρία εκφράζει δυσφορία κατά τη διάρκεια της περιποίησης (π.χ. αντιδρά ή κλαίει κατά το κόψιμο των μαλλιών, το πλύσιμο του προσώπου, το κόψιμο των νυχιών) και κατά την επίσκεψη στον οδοντίατρο ή κατά το πλύσιμο των δοντιών».

«Αποφεύγω να στέκομαι στη σειρά σε μια υπηρεσία διότι δε μου αρέσει να είμαι κοντά σε άλλους» ή «δεν μου αρέσει να μου ξύνουν την πλάτη».

«Ο Γιώργος αποφεύγει να περπατά ξυπόλυτος ειδικά στην άμμο ή στο χορτάρι».

«Με ενοχλούν στα ρούχα μου συγκεκριμένα ήδη υφάσματος (π.χ. τζιν, κοτλέ) καθώς και  τα ταμπελάκια στις μπλούζες».

«Η Ελένη είναι εκλεκτική στην τροφή της κι έχει ένα περιορισμένο διαιτολόγιο εξαιτίας της ευαισθησίας στην υφή της τροφής της (π.χ. προτιμά τις μαλακές τροφές)».

3) Τι προσφέρει η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση?

Η προσέγγιση της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης παρέχει μια εξήγηση για τις παραπάνω  συμπεριφορές των ατόμων στο φάσμα του αυτισμού, καθώς και αποτελεσματικούς τρόπους μείωσης της απτικής αμυντικότητας μέσω συγκεκριμένων αισθητηριακών εμπειριών. Τέτοιες είναι υλικά και παιχνίδια που παρέχουν απτικό, ιδιοδεκτικό και αιθουσαίο ερέθισμα.

Για παράδειγμα η υφή του δαπέδου στο χώρο της Εργοθεραπείας, το κάλυμμα πάνω στις αιώρες, τα κουτιά με τα όσπρια όπου πολύ συχνά κρύβουμε αγαπημένα παιχνίδια των παιδιών ή και παροτρύνουμε τα παιδιά να μπουν τα ίδια μέσα, οι δακτυλομπογιές και ο αφρός ξυρίσματος. Επίσης, το κινητικό παιχνίδι που δίνει πληθώρα ιδιοδεκτικών ερεθισμάτων , μέσα από την πίεση και έλξη των αρθρώσεων, αλλά και η αιώρηση με χρήση κατάλληλου για το σκοπό αυτό αναρτημένου εξοπλισμού. Αργότερα και καθώς θα έχει αρχίσει η απτική απευαισθητοποίηση στο ερέθισμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η βαθιά πίεση, που είναι μια μορφή απτικού ερεθίσματος και δίνεται στα πλαίσια ενός σταθερού αγγίγματος  ή κρατήματος ή αγκαλιάς ή ζουλήγματος στο σώμα.

4) Το πρωτόκολλο της Wilbarger

Υπάρχουν και τεχνικές όπως η εφαρμογή του πρωτοκόλλου της Wilbarger. Με απλά λόγια είναι η χρήση ειδικής βούρτσας για άσκηση βαθιάς πίεσης σε χέρια, πλάτη, πόδια καθώς και οι εντοπισμένες πιέσεις στις αρθρώσεις του σώματος. Η εφαρμογή του πρωτοκόλλου αυτού γίνεται συνήθως  στα πλαίσια μιας «αισθητηριακής δίαιτας» δηλαδή μιας σειράς δραστηριοτήτων στο σπίτι και στο σχολείο κατάλληλα επιλεγμένων για τις αισθητηριακές ανάγκες του παιδιού με απτική αμυντικότητα. Τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα μια κατευναστική δράση στο Αυτόνομο Νευρικό σύστημα, κατά συνέπεια μείωση του άγχους του παιδιού και βελτίωση της λειτουργικότητας στα καθημερινά έργα.